Στον σύγχρονο κόσμο, η οικονομική ανισότητα είναι μια από τις πιο εμφανείς και αμφιλεγόμενες κοινωνικές προκλήσεις. Σχεδόν παντού, το πλουσιότερο μικρό ποσοστό του πληθυσμού συγκεντρώνει δυσανάλογα μεγάλο μέρος του πλούτου, ενώ μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες.

Αλλά γιατί κάποιοι άνθρωποι ζητούν ενεργά τη μείωση αυτής της ανισότητας, ενώ άλλοι όχι; Ο Giacomo Melli στην έρευνά του εξηγεί πως το κλειδί για να κατανοήσουμε αυτή τη διαφορά δεν είναι απλά το πόσα χρήματα έχει κάποιος ή ποια είναι η πραγματική του θέση στην κοινωνική ιεραρχία, αλλά πώς ο ίδιος ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του μέσα σε αυτήν — την υποκειμενική του κοινωνική θέση.

Η έρευνα που παρουσιάζει ο Melli βασίζεται στην ιδέα ότι οι άνθρωποι τοποθετούν τον εαυτό τους σε μια κοινωνική κλίμακα με δέκα επίπεδα. Αυτή η υποκειμενική αξιολόγηση, το πού δηλαδή νομίζουν ότι βρίσκονται στην κοινωνία, έχει τεράστια σημασία. Δεν αντανακλά πάντα την πραγματική κοινωνική ή οικονομική τους κατάσταση, αλλά επηρεάζει τον τρόπο σκέψης και τη στάση τους απέναντι στην ανισότητα.

Για παράδειγμα, δύο άτομα με παρόμοιο εισόδημα και επάγγελμα μπορεί να έχουν εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις για το αν πρέπει να αυξηθούν οι φόροι στους πλούσιους. Η διαφορά μπορεί να εξηγηθεί από το πού βλέπει ο καθένας τον εαυτό του στην κοινωνική σκάλα.

Η έρευνα του Melli, που βασίζεται σε δεδομένα από πάνω από 51.000 ανθρώπους σε 25 χώρες, δείχνει ότι η αντίληψη της θέσης μας στην κοινωνία είναι ένας ισχυρός παράγοντας που προβλέπει αν θα υποστηρίξουμε πολιτικές αναδιανομής, όπως η προοδευτική φορολογία ή τα κοινωνικά προγράμματα.

Είναι ενδιαφέρον ότι η υποκειμενική αυτή θέση μερικές φορές δεν συμφωνεί με την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, αρκετοί άνθρωποι που ανήκουν οικονομικά στην εργατική τάξη τοποθετούν τον εαυτό τους στο ανώτερο τρίτο της κοινωνίας και αντίστροφα. Αυτό συμβαίνει γιατί η αίσθηση της κοινωνικής θέσης επηρεάζεται από το προσωπικό υπόβαθρο, τις εμπειρίες, τις συγκρίσεις με φίλους και γνωστούς και όχι μόνο από τα οικονομικά στοιχεία.

Αν περιμέναμε να εξηγήσουμε τις απόψεις για την αναδιανομή μόνο με βάση το εισόδημα, θα θεωρούσαμε ότι όσοι δυσκολεύονται οικονομικά ζητούν βοήθεια και όσοι έχουν περισσότερα θέλουν να διατηρήσουν την κατάσταση όπως είναι. Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι η υποκειμενική αίσθηση κοινωνικής θέσης έχει μεγαλύτερη βαρύτητα.

Παράλληλα, σε χώρες με υψηλή ανισότητα, όσοι αισθάνονται ότι βρίσκονται κοντά στην κορυφή της κοινωνικής σκάλας είναι πιο πιθανό να υποστηρίξουν μέτρα αναδιανομής σε σχέση με ανθρώπους που έχουν αντίστοιχη θέση σε πιο ισότιμες χώρες. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που βλέπει τον εαυτό του στην κορυφή στις ΗΠΑ, όπου η ανισότητα είναι μεγάλη, είναι κατά 31% πιο πιθανό να υποστηρίξει κυβερνητική δράση για τη μείωση της ανισότητας από κάποιον αντίστοιχο στη Δανία, όπου η ανισότητα είναι μικρότερη.

Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι μόνο τα συμφέροντα των πλουσίων που καθορίζουν τις στάσεις τους απέναντι στην ανισότητα. Παίζουν ρόλο και συναισθήματα όπως ο φόβος και ο αλτρουισμός.

Οι άνθρωποι που αισθάνονται προνομιούχοι δεν ζουν απομονωμένοι. Βλέπουν γύρω τους την ανισότητα και μπορεί να ανησυχούν είτε επειδή φοβούνται για την ασφάλεια και τη σταθερότητά τους, είτε από αίσθημα αλληλεγγύης προς τους λιγότερο τυχερούς. Αυτά τα συναισθήματα μπορούν να τους οδηγήσουν στο να υποστηρίξουν πολιτικές που μειώνουν την ανισότητα, ακόμα κι αν φαίνεται ότι αυτό δεν ωφελεί άμεσα τα δικά τους συμφέροντα.

Αντίθετα, σε χώρες με χαμηλή ανισότητα, όσοι νιώθουν ότι βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνίας δεν βλέπουν λόγο να αλλάξουν τα πράγματα, καθώς αισθάνονται ότι τα πάνε καλά και ότι η κοινωνία λειτουργεί δίκαια.

Η υποκειμενική κοινωνική θέση δεν επηρεάζει μόνο τις απόψεις για την οικονομική αναδιανομή, αλλά και γενικότερα την πολιτική συμπεριφορά, όπως η υποστήριξη λαϊκιστικών κομμάτων, η συμμετοχή στις εκλογές και η στήριξη ακραίων πολιτικών ιδεολογιών.

Αυτό εξηγεί γιατί δύο άνθρωποι με παρόμοιο οικονομικό υπόβαθρο σε διαφορετικές χώρες ή κοινότητες μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικές πολιτικές απόψεις. Η κοινωνική τους θέση όπως την αντιλαμβάνονται, το πλαίσιο της χώρας τους και το επίπεδο ανισότητας παίζουν σημαντικό ρόλο.

Τελικά, η έρευνα του Giacomo Melli μας δείχνει ότι αυτό που καθορίζει την πολιτική στάση των ανθρώπων δεν είναι μόνο η υλική τους κατάσταση ή το πραγματικό εισόδημα, αλλά και η υποκειμενική αντίληψη για το πού βρίσκονται στην κοινωνία. Η κοινωνική θέση όπως την νιώθουμε επηρεάζει βαθιά το πώς σκεφτόμαστε την ανισότητα, τι πολιτικές υποστηρίζουμε και πώς αλληλεπιδρούμε με τον κοινωνικό μας κόσμο.