Το νόημα της ζωής ως εξερεύνηση: Η φιλοσοφική πρόταση του Morioka

27 Ιουλίου 2025 21:03

Σε έναν κόσμο όπου η ανάγκη για νόημα γίνεται όλο και πιο έντονη — ιδίως μέσα στις ρωγμές της καθημερινότητας, της απώλειας και της αβεβαιότητας — η ερώτηση «Τι νόημα έχει η ζωή μου;» δεν είναι μια αφηρημένη φιλοσοφική σκέψη· είναι μια κραυγή.

Ο Ιάπωνας φιλόσοφος Masahiro Morioka επιχειρεί κάτι ριζικά διαφορετικό: να απομακρυνθεί από τις γνωστές μεταφυσικές και μεταθεωρητικές διχοτομίες (υποκειμενικό vs αντικειμενικό νόημα) και να στραφεί στη ριζική ερώτηση: Πώς βιώνεται το νόημα; Πώς ξεδιπλώνεται εμπειρικά μέσα στο σώμα, το βλέμμα, το βήμα;

Η πρότασή του είναι ένα «γεωγραφικό μοντέλο» του νοήματος, όπου η ζωή δεν είναι κάτι που “έχει” νόημα, αλλά κάτι που αντιδρά στο πώς την εξερευνούμε.

Σε αντίθεση με παραδοσιακές θεωρίες που ψάχνουν για κάποιο «νόημα» σαν προϋπάρχουσα οντότητα που πρέπει να αποκαλυφθεί ή να οικοδομηθεί, ο Morioka προτείνει έναν πιο βιωματικό, σχεσιακό τρόπο σκέψης: το νόημα προκύπτει ως απάντηση στην πράξη της ερώτησης.

Όπως ο τυφλός με το μπαστούνι του διαμορφώνει τη διαδρομή καθώς ψηλαφεί τον κόσμο, έτσι κι εμείς ενεργοποιούμε τα νοήματα της ζωής μας μέσα από το πώς στρεφόμαστε προς τη ζωή: με ελπίδα, απόγνωση, ενοχή, οργή, πίστη. Και κάθε μια από αυτές τις στάσεις αλλάζει τον “χάρτη”.

Η ζωή δεν είναι ένας προδιαγεγραμμένος δρόμος, αλλά ένας χάρτης που σχεδιάζεται με κάθε ερώτηση που της απευθύνουμε.

Συχνά σκεφτόμαστε τη ζωή ως ιστορία: με αρχή, μέση και (ελπίζουμε) κάποιο νόημα στο τέλος. Όμως το γεωγραφικό μοντέλο του Morioka αλλάζει ριζικά την προοπτική. Αντί να είναι αφήγηση, η ζωή παρουσιάζεται ως χώρος — ένας υπαρξιακός τόπος στον οποίο περιπλανιόμαστε.

Μπορεί να περπατάμε σε φωτεινές κοιλάδες νοήματος ή να χανόμαστε σε σκοτεινά φαράγγια απόγνωσης. Και αυτή η τοπογραφία δεν είναι ούτε αυστηρά προσωπική (υποκειμενική) ούτε οικουμενικά σταθερή (αντικειμενική), αλλά ένα δυναμικό πλέγμα μεταξύ εαυτού και κόσμου.

Η φαινομενολογία, στην οποία στηρίζεται το έργο του Morioka, δίνει κεντρικό ρόλο στο σώμα. Όχι ως βιολογική μονάδα, αλλά ως φορέα εμπειρίας.

Αν η διάθεση, όπως έλεγε ο Heidegger, “βάφει τον κόσμο με ένα χρώμα”, τότε η στάση μας απέναντι στη ζωή είναι το πινέλο: αλλάζει τα σχήματα, ανοίγει ή κλείνει μονοπάτια, φτιάχνει νέες κορυφές ή βυθίσεις.

Η πρόταση του Morioka μπορεί να έχει βαθιές συνέπειες, όχι μόνο για τη φιλοσοφία, αλλά και για την ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία. Δεν ζητά από τον άνθρωπο να “βρει” το νόημα σαν κάποιον θησαυρό· του δείχνει ότι κάθε ερώτηση προς τη ζωή είναι ήδη πράξη νοηματοδότησης. Ότι η αλληλεπίδραση είναι αμφίδρομη — δεν μιλάμε μόνο εμείς για το νόημα, το ίδιο το νόημα μας απαντά, μέσω της εμπειρίας.

Το νόημα, στο γεωγραφικό μοντέλο του Morioka, δεν είναι απάντηση στο ερώτημα “Γιατί υπάρχω;“. Είναι η ίδια η εμπειρία του να ρωτάς με επιμονή και να δέχεσαι τις απαντήσεις της ζωής, όσο ακατέργαστες ή απροσδόκητες κι αν είναι.

Το νόημα δεν είναι ένα σταθερό σημάδι στον χάρτη, αλλά ένας φάρος που ανάβει μόλις τολμήσεις να χαθείς. Αυτό δεν σημαίνει να παραιτηθείς από την αναζήτηση, αλλά να την αποδεχθείς ως το ίδιο το περιεχόμενο της ζωής.