Μια διαδρομή στον εγκέφαλο, ανάμεσα σε λέξεις και μελωδίες
Εδώ και δεκαετίες, μουσικολόγοι και νευροεπιστήμονες ερευνούν ένα ερώτημα φαινομενικά απλό, αλλά εντυπωσιακά περίπλοκο:
Πότε ο λόγος παύει να είναι απλά λέξεις και γίνεται μουσική;
Ποια είναι εκείνη η λεπτή γραμμή που μετατρέπει την ανθρώπινη φωνή από ρητορική επικοινωνία σε μουσική έκφραση;
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν αντιμετωπίζει τον λόγο και τη μουσική με τον ίδιο τρόπο. Ο λόγος επεξεργάζεται κυρίως στον αριστερό εγκεφαλικό λοβό, εκεί όπου γίνεται η ανάλυση της σύνταξης, της σημασίας και της δομής των λέξεων (περιοχές Broca και Wernicke). Η μουσική όμως – ακόμη και όταν πρόκειται για τραγουδισμένο λόγο – ενεργοποιεί κυρίως το δεξί ημισφαίριο, υπεύθυνο για τον τόνο, το ρυθμό και τη συναισθηματική απόχρωση.
Αυτό σημαίνει ότι παρότι μιλάμε και τραγουδάμε με τα ίδια όργανα (φωνητικές χορδές, στόμα, πνεύμονες), ο εγκέφαλος “ακούει” και κατανοεί αλλιώς.
Οι επιστήμονες έχουν αναγνωρίσει τρία βασικά στοιχεία που καθορίζουν πότε ο λόγος μετατρέπεται σε μουσική:
- Ρυθμός (Tempo & Meter)
Όταν οι λέξεις οργανώνονται με χρονική σταθερότητα – π.χ. σε ποιητικό μέτρο – ο εγκέφαλος αρχίζει να τις επεξεργάζεται ως μουσική. - Μελωδία (Pitch Contour)
Η φωνή μας ανεβοκατεβαίνει φυσικά όταν μιλάμε, αλλά όταν αυτό γίνεται με συγκεκριμένα μουσικά διαστήματα, το μυαλό την ταξινομεί ως τραγούδι. - Επαναληψιμότητα
Ένα απόσπασμα που ακούγεται ξανά και ξανά τείνει να γίνεται πιο «μουσικό» στο μυαλό μας – φαινόμενο γνωστό ως speech-to-song illusion (ψευδαίσθηση μετατροπής λόγου σε τραγούδι).
Σε πείραμα του ψυχολόγου Diana Deutsch, μια απλή φράση όπως “sometimes behave so strangely”, όταν επαναλαμβανόταν διαρκώς, άρχιζε να ακούγεται σαν τραγούδι.
Αυτό αποδεικνύει ότι δεν αλλάζει ο ήχος, αλλά η αντίληψη του εγκεφάλου. Από ένα σημείο και μετά, ο εγκέφαλος σταματά να ακούει το «τι λέγεται» και αρχίζει να εστιάζει στο πώς λέγεται – δηλαδή στον τόνο, στον ρυθμό και στο ύψος της φωνής.
Με τεχνολογίες όπως fMRI (λειτουργική μαγνητική τομογραφία) και EEG (καταγραφή ηλεκτρικής δραστηριότητας εγκεφάλου), βλέπουμε ότι o λόγος και το τραγούδι ενεργοποιούν διαφορετικά νευρωνικά μονοπάτια και ότι άτομα με αφασία (βλάβες στον λόγο) μπορούν συχνά να τραγουδούν, γιατί η μουσική επεξεργασία μετατοπίζεται στο δεξί ημισφαίριο.
Ο λόγος και η μουσική είναι δύο διαφορετικές – αλλά αλληλοεπικαλυπτόμενες – μορφές ανθρώπινης έκφρασης. Το τι μετατρέπει τον λόγο σε μουσική δεν είναι απλώς θέμα φωνής, αλλά τρόπου σκέψης και επεξεργασίας.
Είναι μια «στροφή» μέσα στον εγκέφαλο, που γίνεται όταν σταματάμε να επικοινωνούμε μόνο για πληροφορία και αρχίζουμε να εκφραζόμαστε για συναίσθημα.